Επιχειρώντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή, θα διαπιστώσουμε ότι από αρχαιοτάτων χρόνων ο άνθρωπος είχε την ανάγκη να ανυψώσει κατακόρυφα τόσο τον ίδιο του τον εαυτό, όσο και διάφορα αντικείμενα. Έτσι, αναγκάστηκε να επινοήσει τρόπους και μεθόδους ανύψωσης, εκμεταλλευόμενος κάθε μορφή ενέργειας που είχε στην διάθεσή του.
Στην Αρχαία Αίγυπτο, το 2700 π.Χ. είχαν την ανάγκη να ανυψώνουν τεράστιες πέτρες για την κατασκευή πυραμίδων – ναών. Εκμεταλλευόμενοι την θεωρία του επικλινούς επιπέδου, κατόρθωναν με τεράστιες τσουλήθρες να μετακινούν αργά αργά προς τα επάνω αυτούς τους τεράστιους όγκους.
Η χρήση μηχανών για την ανύψωση φορτίων κατά τη διάρκεια οικοδομικών εργασιών έχει τις ρίζες της τουλάχιστον στη ρωμαϊκή εποχή. Ο Ρωμαίος αρχιτέκτονας και μηχανικός Βετρούβιος περιέγραψε τον 1ο αιώνα π.Χ. ανυψωτικές εξέδρες στις οποίες χρησιμοποιούνταν τροχαλίες και βαρούλκα ή "εργάτες" που κινούνταν με τη μυϊκή δύναμη ανθρώπων ή ζώων ή με τη δύναμη του νερού.
Κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον διάφορες εικονογραφήσεις που απεικονίζουν τύπους χειροκίνητων ανελκυστήρων. Διάσημος για την πανέμορφη πολυχρωμία του και την εντυπωσιακή απλότητά του είναι ο "ανελκυστήρας με tamburo" που εμφανίζεται σε μια μινιατούρα του 1310 μ.Χ, δια μέσου του οποίου μια νεαρή πυργοδέσποινα ανυψώνει χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία τον αγαπημένο της.
Στο Θιβέτ και στην Ελλάδα (Μετέωρα), οι πρώτοι ανελκυστήρες είχαν την μορφή καλαθιών, με τα οποία μεταφέρονταν άνθρωποι και εμπορεύματα. Στους συγκεκριμένους ανελκυστήρες εμφανίστηκαν τα πρώτα σοβαρά προβλήματα. Εάν τυχόν το σχοινί έσπαγε, οι μεταφερόμενοι έπεφταν χωρίς καμιά πιθανότητα σωτηρίας και τα εμπορεύματα δεν είχαν καμιά τύχη να φθάσουν στον προορισμό τους.
Η ιστορία του σύγχρονου ανελκυστήρα όπως τον εννοούμε σήμερα και όπως αυτός ορίζεται, δηλαδή ως μια εγκατάσταση που σκοπό έχει την κατακόρυφη μεταφορά ανθρώπων και εμπορευμάτων, αποτελούμενος από έναν θάλαμο που κυλά μεταξύ δύο οδηγών και αναρτημένος σε συρματόσχοινα ή συγκρατημένος από ένα η δύο πιστόνια, αρχίζει στην Νέα Υόρκη το 1853.
Συγκεκριμένα, στο Cristal Palace γίνεται μια φανταστική επίδειξη: υπό τα βλέμματα εκατοντάδων επισκεπτών, κόβεται το σχοινί της πλατφόρμας ενός ανελκυστήρα, η οποία, ωστόσο, εξ' αιτίας ενός συστήματος ασφαλείας, παραμένει μπλοκαρισμένη πάνω στους οδηγούς χωρίς να πέφτει. Ο εφευρέτης του συστήματος είναι ο Elisha G. Otis ο οποίος για να κάνει τη δοκιμή πιο πιστευτή, ανέβηκε ο ίδιος πάνω στην πλατφόρμα και παρέμεινε εκεί μέχρι το τέλος της δοκιμής. Αυτός ο ανελκυστήρας θεωρείται ο πρώτος αληθινός, σίγουρος και λειτουργικός ανελκυστήρας και από τότε ξεκινά ένας διαρκής αγώνας για την τελειοποίησή του.
Elisha G. Otis
Το 1855 κατασκευάζεται ο πρώτος ανελκυστήρας κινούμενος με ατμομηχανή, ο οποίος έκαιγε κάρβουνα.
Ανελκυστήρας κινούμενος με κάρβουνο
Στο Broadway στη Νέα Υόρκη το 1857, εγκαθίσταται ο πρώτος ανελκυστήρας για τη χρήση μεταφοράς ατόμων. Η εγκατάσταση αγωγών ατμού στους δρόμους της πόλης, επέτρεψε μια πολύ γρήγορη διάδοση των ανελκυστήρων αυτού του τύπου, γιατί πλέον ήταν ανεξάρτητοι από την ύπαρξη ενός ξεχωριστού καζανιού, με όλα τα προβλήματα συντήρησης και χρήσης που αυτό συνεπάγεται.
Το 1867, ο Γάλλος Leon Edoux παρουσίασε στο Παρίσι τον πρώτο ανελκυστήρα ο οποίος εκμεταλλευόταν την ενέργεια του νερού υπό πίεση, που προερχόταν από το δίκτυο υδροδότησης της πόλης.
Ανελκυστήρας με νερό
Το 1870 λειτούργησαν στην Νέα Υόρκη οι πρώτοι υδραυλικοί ανελκυστήρες, στους οποίους η εξέδρα ήταν στερεωμένη σε ένα έμβολο που κινούνταν μέσα σε έναν κύλινδρο βυθισμένο στο έδαφος κάτω από το φρεάτιο, και σε βάθος ίσο με το ύψος του φρεατίου. Μια ατμοκίνητη αντλία ασκούσε πίεση στο υγρό μέσα στον κύλινδρο, με συνέπεια την άνοδο της πλατφόρμας. Αργότερα, χρησιμοποιήθηκε ένας συνδυασμός τροχαλιών, για τον πολλαπλασιασμό της διαδρομής του οχήματος και τη μείωση της βύθισης του εμβόλου.
Ο πρώτος υδραυλικός ανελκυστήρας
Το 1880 ο Γερμανός εφευρέτης Werner von Siemens εισάγει τον ηλεκτρικό κινητήρα (μοτέρ) στην κατασκευή του ανελκυστήρα.
Ανυψωτικός μηχανισμός του Siemens
Το 1889, στο κτίριο Demarast της Νέας Υόρκης, λειτούργησε ο πρώτος ηλεκτρικός ανελκυστήρας με τύμπανο περιέλιξης. Η εισαγωγή του ηλεκτρισμού οδήγησε σε δύο ακόμη εξελίξεις: το 1894 παρουσιάστηκαν τα χειριστήρια με κουμπιά καταργώντας την ανάγκη χειριστών (OTIS) και το 1895 εκτέθηκε στην Αγγλία μια ανυψωτική συσκευή στην οποία η ισχύς παρεχόταν σε μια αυλακωτή τροχαλία στην κορυφή του φρεατίου. Τα βάρη του θαλάμου και του αντίβαρου αρκούσαν για την εξασφάλιση έλξης. Με την κατάργηση των μειονεκτημάτων του τυμπάνου περιέλιξης, ο κινητήριος μηχανισμός έλξης επέτρεψε την κατασκευή υψηλότερων φρεατίων και την επίτευξη μεγαλύτερων ταχυτήτων.
Ανελκυστήρας με τύμπανο περιέλιξης
Το 1904 επιτεύχθηκε η λειτουργία χωρίς μειωτήρα, με την άμεση προσαρμογή της κινητήριας τροχαλίας στον άξονα του δρομέα του ηλεκτροκινητήρα. Με την καινοτομία αυτή, επιτεύχθηκε η λειτουργία ανελκυστήρα με μεγάλη ταχύτητα. Μετά την επίλυση των προβλημάτων ασφάλειας, ταχύτητας και ύψους, στράφηκε η προσοχή προς την άνεση και την οικονομία.
Το 1915 παρουσιάστηκε η αποκαλούμενη αυτόματη ισοστάθμιση και επιπλέον, οι πόρτες έγιναν ηλεκτροκίνητες. Με την αύξηση του ύψους των κτιρίων, οι ταχύτητες των ανελκυστήρων αυξήθηκαν ως τα 365 μέτρα ανά λεπτό σε εγκαταστάσεις εξπρές, όπως αυτές που προορίζονταν για τους τελευταίους ορόφους του Empire State Building (1931) και έφτασαν στα 549 μέτρα ανά λεπτό στο John Hancock Center στο Σικάγο το 1970, και 61 μέτρα ανά λεπτό στο κτίριο Λιακάδα στο Τόκιο το 1978. Σήμερα, οι δυο ταχύτεροι ανελκυστήρες του κόσμου λειτουργούν στο υψηλότερο κτίριο Taipei στην Taiwan. Πρόκειται για ένα κτίριο 101 ορόφων και ύψους 508 μέτρων. Οι ανελκυστήρες αυτοί κάνουν μια διαδρομή 382 μέτρων σε 39 δευτερόλεπτα με ταχύτητα 1010 μέτρων ανά λεπτό.
Κτίριο Taipei
Το εντυπωσιακό είναι ότι διαθέτουν σύστημα ρύθμισης της ατμοσφαιρικής πίεσης μέσα στον θάλαμο. Η ιστορία όμως συνεχίζεται δυναμικά και γράφεται καθημερινά, ακολουθώντας τα τεράστια άλματα της τεχνολογικής επανάστασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Ανελκυστήρας για το διάστημα.
Ένας επαναστατικός τρόπος για να μεταβαίνουμε από τη Γη στο διάστημα, ο οποίος σχεδιάζεται ήδη από τη NASA, και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις θα είναι έτοιμος για χρήση μέχρι το 2050. Η λειτουργία του θα βασίζεται στην ύπαρξη πολύ ισχυρών καλωδίων, φτιαγμένων από νανοσωλήνες άνθρακα, που όταν είναι τεντωμένα θα φτάνουν 96.000 χιλιόμετρα πάνω από τον πλανήτη μας ή με άλλα λόγια στο 1/4 της απόστασης Γης-Σελήνης. H μεταφορά των επιβατών στον τερματικό σταθμό θα πραγματοποιείται μέσω ειδικών οχημάτων χωρητικότητας 30 ανθρώπων τη διαδρομή και θα κινούνται με ταχύτητα 200 km/h.
Διαστημικός ανελκυστήρας
Όσο απίστευτο όμως κι αν ακούγεται, η NASA επιχειρεί την υλοποίησή του διαστημικού ανελκυστήρα με την κατασκευή ενός γιγαντιαίου διαστημικού πύργου. Ισχυρίζονται δε πως μπορούν να κατασκευάσουν μια διάταξη όπου ένα μακρύ ηλεκτροδυναμικό σύρμα θα συνδέει δύο αντικείμενα σε τροχιά και θα επιτρέπει τη μεταφορά ενέργειας από το ένα σώμα στο άλλο με σκοπό την κίνηση ενός διαστημικού σκάφους χωρίς καύσιμα (http://www.spaceelevator.com).
